4 Yıl Savaşları: Gombe Şempanze Savaşı (1974-1978)

Genellikle "4 Yıl Savaşları" gibi savaş içerikli kavramlar insanlara atfediliyor olsa da, türümüzün yaşayan en yakın kuzeni şempanzelerin davranışlarını daha yakından takip ettikçe, hiç ummadığımız kavramların onları tanımlamak için de kullanılabileceğini görüyoruz. 4 Yıl Savaşları olarak da bilinen "Gombe Şempanze Savaşı", bunun en nefes kesici örneklerinden birisidir. Gombe Şempanze Savaşı, 1974-1978 yulları arasında Tanzanya'daki Gombe Ulusal Parkı'ndaki iki şempanze komünitesi arasındaki vahşi çatışmalara verilen isimdir. Savaşın tarafları arasında Kasakela ve Kahama komüniteleri bulunmaktadır. 

Bunlardan Kasakela grubu parkın kuzeyini kendi kontrolünde tutarken, Kahama grubu parkın güney bölgesini yönetmektelerdi. Bu iki grup, söz konusu savaştan yıllar önce tek ve büyük bir komünite olarak barış içinde yaşamlarını sürdürmektelerdi. Ancak 1974 senesinde ünlü primatolog Jane Goodall'ın komüniteyi incelemeye başlaması sırasında, şempanzeler arasındaki gruplaşma da giderek netleşmeye başlamıştı. Bu sürtüşmeler, uzman primatologun gözünden kaçmadı ve insanlığın hayvan davranışları alanındaki bilgi birikimine nefes kesen bir sayfa ekledi: Gombe Şempanze Savaşı!

 

(Jane Goodall ve bir şempanze) 

Her ne kadar Goodall, grup içi ayrışmayı 1974 yılında tespit etmiş olsa da, Goodall'ın arazi notları üzerinde yapılan bilgisayar-destekli analizler, ayrışmanın tarihinin 1971'e kadar gittiğini ortaya koydu. Notların gösterdiği üzere, Kahama grubu içerisinde 6 yetişkin erkek bulunmaktaydı (bunlar arasında "Hugh", "Charlie" ve "Goliath" olarak bilinen üç meşhur şempanze de vardır). Ayrıca 3 dişi şempanze ve onların yavruları ile "Sniff" isimli 1 adet ergen şempanze de Kahama grubunu oluşturmaktaydı. Öteki grup olan Kasakela ise daha büyüktü: 12 dişi şempanze ve yavruları ile birlikte 8 yetişkin erkek şempanze...

Savaşın başlangıcı, 7 Ocak 1974 tarihine denk gelmektedir. Bu tarihte Kasakela grubundan 6 yetişkin erkek, Kahama erkekleri arasında bulunan "Godi" isimli şempanzeye vahşice saldırarak onu öldürmüşlerdir ve böylelikle savaşın ilk vahşi saldırısını gerçekleştirmişlerdir. Saldırı sırasında bir ağacın tepesinde yemeğini yiyen Godi, olay yerinde can vermiştir. Resmi ve bilimsel kayıtlar içerisinde bu, bir şempanze grubunun kendi türlerinden olan bir diğer bireyi kasti olarak ilk öldürüşüdür.

Sonraki 4 sene boyunca Gombe Ulusal Parkı şempanzeleri barış yüzü görememiştir. 4 yıllık savaş sırasında Kahama grubunun 6 erkek şempanzesi de Kasakela savaşçıları tarafından katledilmiştir. Kahama dişilerinden ise 1 tanesi öldürülmüş, 2 tanesi kaybolmuş, 3 tanesi ise Kasakela erkekleri tarafından dövülmüş ve kaçırılmıştır. Bu süreçte yaşananlar, kan dondurucudur ve Jane Goodall'ın kitaplarından şu şekilde okunabilir:

Gombe Şempanze Savaşı boyunca gördüklerimi hazmedebilmek için yıllarca çaba sarf etmem gerekti. Birçok gece uykumda korkuyla uyandım ve savaşın korkunç görüntülerini aklımdan çıkarmaya çabalamak zorunda kaldım. Şempanzelerden biri olan Satan'ın, Sniff'in yüzüne aldığı derin yaradan çenesinden akan kanları içmek amacıyla ellerini bir bardak gibi kullanması... Normalde son derece zararsız olan yaşlı Rodolf'un 2 kiloluk bir taşı Godi'nin yere yığılmış vücuduna vuruşu... Jomeo'nun Dé'nin baldırından bir deri parçasını koparıp atışı... Figan'ın durmaksızın, tekrar tekrar, acımasızca Goliath'ın titreyen bedenini yumruklaması... Ki Goliath, Figan'ın küçüklüğündeki kahramanlarından birisiydi!

Bu başarılı saldırılar sonrasında Kasakela grubu, Kahama grubunun elindeki tüm alanı yavaş yavaş ele geçirmeyi ve kendi topraklarına katmayı başarmıştır. Ne var ki Kasakela'nın bu zaferi kalıcı olmamıştır. Kahama grubunun ortadan kalkışı, Gombe Ulusal Parkı'ndaki güç dengelerini bozmuştur. Kasakela, yeni edindiği topraklar sayesinde bir anda Kalande isimli bir diğer şempanze komünitesi ile komşu haline gelmiştir. Kasakela'nın bu hızlı ve güçlü ilerleyişi, Kalande grubundaki şempanzelerin korumacı bir strateji izlemesine neden olmuştur. 

 

Ne var ki Kalande şempanzeleri hem fiziksel güç bakımından, hem de sayısal olarak Kasakela şempanzelerinden üstündü. Kasakela'nın ilerleyişini durdurmak ve Kasakela'nın toprak kazanmak konusunda ne kadar istekli olduğunu tespit etmek adına Kalande şempanzeleri birkaç defa Kasakela'nın yeni topraklarına saldırı düzenledi. Kasakela, bu güçlü saldırılar sonucunda kısa sürede Kalande'ye boyun eğdi ve kazandığı toprakların büyük bir kısmından çekilmek zorunda kaldı.

Her ne kadar bu anlatımlar bazı bilim insanları tarafından "aşırı insanlaştırılmış bir dil kullanmak" ile suçlanmışsa da, sonradan yapılan analizlerin hepsi, Gombe'de yaşananları doğrulamakla kalmadı, Goodall'ın müdahalelerinin hiçbirinin şempanze komüniteleri arasındaki savaşa etki etmediğini, tarafların tamamen doğal nedenlerle bu savaşı başlattığını ortaya koydu. Böylece Gombe Şempanze Savaşı, insanlığın resmi olarak tanıklık ettiği ilk şempanze savaşı olarak bilim tarihindeki yerini aldı.

 Savaşı anlatan kitap hakkında...

Kaynakça: https://i2-prod.mirror.co.uk/incoming/article12168978.ece/ALTERNATES/s615/PROD-CBS.jpg

http://www.olaganustukanitlar.com/4-yil-suren-ve-tarihe-ilk-sempanze-savasi-olarak-gecen-gombe-sempanze-savasi/

https://www.iflscience.com/plants-and-animals/brutal-chimpanzee-war-was-likely-driven-by-power-ambition-and-jealousy/

https://evrimagaci.org/4-yil-savaslari-gombe-sempanze-savasi-19741978-4576#

https://www.dr.com.tr/ekitap/through-a-window

Cajamarca Savaşı (16 Kasım 1532)

(Theodore De Bry tarafından yapılan Atahualpa'nın esir alınışı.)

80000 kişilik ordusunun koruması altında olan İnka İmparatoru Atahualpa ile 106 piyade, 62 atlı askerli Francisco Pizarro arasındaki savaş. Pizarro, Atahualpa’yı tek bir asker kayıp vermeden esir almıştır. Tabi İnka İmparatoru denilince insanın aklına Julius Caesar gibi bir adam geliyor. Bu imparator Avrupa kadar gelişmiş toprakların imparatoru değildi. Şöyle ki;

– Pizarro’nun askeri üstünlüğü, İspanyolların sahip oldukları çelik kılıçlar ve diğer kesici silahlardan, çelik zırhlardan, tüfeklerden, atlardan kaynaklanıyordu. Atahualpa’ nın, üzerine binip savaşacakları hayvanları olmayan birlikleri bu silahlara ancak taş, bronz ya da tahta sopalarla, sapanlarla, topuzlarla, baltalarla karşılık verebilirdi. Belirtmekte fayda var; Pegasus efsanesinin de atı evcilleştirip savaşlarda kullanan askerleri ilk defa gören toplumlar tarafından çıkarılmış olması kuvvetle muhtemeldir. Atın üstünde ölüm saçan adamlar gören toplumların uğradığı şoku düşünün. Bir de savaşları abartarak anlatan insanlar, kulaktan kulağa dolanan abartılı anlatımlar vs. Al sana bir tanrı daha. Atları savaşta kullanmayan bir ordu, habercilerin yapılan saldırıları arkasında bulunan birliklere haber verene kadar 100 defa öldürülmesi nedeniyle askeri manevralardan eksik kalıyor.

– İstilacı kuvvetlerin bağışıklık kazandığı bazı hastalıklarla istilaya uğrayan toprakların sakinlerinin ilk defa karşılaşması. Çiçek, grip, tifüs vs. İlk İspanyol saldırısı 1502′ de başarısızlıkla sonuçlandıktan sonra Aztekler çiçek hastalığından kırılmışlardı.

– Yazı. Yazılı bilgiler, sözlü bilgilere göre daha yaygın, daha sağlıklı ve daha ayrıntılı biçimde aktarılabiliyordu. Kolomb’un yolculuklarından, Cortes’in Meksika’yı ele geçirişinden sonra İspanya’ ya akan bu tür bilgiler ispanyolların Amerika’ ya akın etmesine neden oldu. Mektuplar, kitapçıklar yapılacak deniz yolculuğunda nasıl bir yol izlenmesi gerektiğiyle ilgili bilgiler veriyordu. Atahualpa’ nın ispanyolların askeri gücü ve amaçlarıyla ilgili çok az bilgisi vardı. Bu az olan bilgi de Pizarro’ nun ordusunu ziyaret eden bir elçisinden aldığı bilgilerdi. Elçi, ispanyolları en düzensiz en dağınık haliyle görmüş, bu adamların savaşçı olmadıklarını, kendisine 200 yerli verilirse bunların hepsini yakalayabileceği bilgisini vermişti. Meksika’ nın bazı halkları arasında ve İnka İmparatorluğu’ nun çok kuzeyindeki komşu bölgelerde yazı yazmayı bilmek küçük azınlıkların tekelindeydi. İspanyollar inkaların kuzey sınırından yalnızca 900 km uzaktaki Panama’ yı fethe başlamışlardı ama Pizarro 1527 yılında Peru kıyılarına ilk kez ayak basana kadar ispanyol diye bir şeyin varlığından inkaların hiç haberi yokmuş gibi göründüğü aşikar. Atahualpa’ nın, Orta Amerika’ nın en güçlü, en kalabalık yerli topluluklarının ispanyolların idaresine geçtiğini duymamış bile.

 (Atahualpa)

– Okuryazarlık sayesinde İspanyollar insan davranışları ve tarihi konusunda müthiş bir bilgi birikiminin varisi olmuşlardı. Bunun tam tersine Atahualpa İspanyollar’ın varlığından habersiz olduğu gibi denizaşırı gelen ülkelerden gelen istilacılar diye bir şey de bilmiyordu. Tarihte daha önce, başka bir yerde, başka birileri için böyle bir tehdidin söz konusu olduğunu duymamıştı ya da okumamıştı.

– Ateşli silahların etkisi sanıldığı gibi birçok insanın ölümüne neden olmadı. Pizarro’nun elindeki silahların doldurulması ve ateşlenmesi güçtü ve silahların sayısı oldukça azdı. Fakat psikolojik etkisi büyük oldu.

– Atahualpa’nın en büyük hatası askeri birliklerini arkasında bırakması oldu. Yanındaki silahsız yerliler birliklerin çoğunluğunu oluşturuyordu. Ateş emrinden sonra patlayan silahlar, çalan borular, saklandıkları yerden çıkan zırhlı ispanyol birliği, süvariler silahsız yerlilerin üzerine saldırdılar. Askerler yerlileri daha da korkutmak için boyunlarına çıngırak asmışlardı. Silahsız yerliler çil yavrusu gibi dağıldı. Askeri birliklere haber ulaşana kadar Atahualpa çoktan esir edildi. Atahualpa esir edildikten sonra bile halkın üzerinde yaptırım gücü devam etmiştir. Atahualpa Pizarro’ya fidye karşılığında serbest bırakılmasını teklif etmiş, Pizarro kabul edip fidyeyi aldıktan sonra Atahualpa’yı öldürtmüştür. Pizarro’nun amacı diğer İspanyol birlikleri gelene kadar İnkaları oyalamaktı. Diğer İspanyol birlikleri geldikten sonra da Atahualpa’ya ihtiyacı kalmamıştı.

(Francisco Pizarro)

– İnka İmparatorluğu’ nun 2. büyük hatası; Atahualpa esir alındıktan sonra, Pizarro’nun kardeşi Hernando Pizarro Atahualpa’ nın önde gelen, koca bir orduya kumanda eden kumandanı Chalcuchima’ yı kandırmış, ispanyollara teslim olmaya ikna etmişti. Chalcuchima’nın hatası İnka direncinin kırılmasında bir dönüm noktası olmuştu.

Kaynak: Tüfek, Mikrop ve Çelik

https://r.hswstatic.com/w_907/gif/d6f6d99114689a6a8e1c10eab060f400-cajamarca-p-orig.jpg

https://media.sciencephoto.com/image/c0155792/800wm

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/Atahuallpa%2C_Inca_XIIII_From_Berlin_Ethnologisches_Museum%2C_Staatliche_Museen%2C_Berlin%2C_Germany.png/220px-Atahuallpa%2C_Inca_XIIII_From_Berlin_Ethnologisches_Museum%2C_Staatliche_Museen%2C_Berlin%2C_Germany.png

Kitap: https://www.dr.com.tr/Kitap/Tufek-Mikrop-Ve-Celik/Arastirma-Tarih/Tarih/Dunya-Tarihi/urunno=0001778334001